Formacja do posług lektora i akolity

Uwagi wprowadzające

Ojciec Święty, Benedykt XVI, w adhortacji apostolskiej Verbum Domini napisał: „Już podczas zgromadzenia synodalnego poświęconego Eucharystii proszono o większą dbałość o czytanie słowa Bożego […]. Czytanie pierwszego i drugiego fragmentu Pisma świętego w tradycji łacińskiej zlecane jest lektorowi, mężczyźnie lub kobiecie. W tej kwestii pragnę być rzecznikiem ojców synodalnych, którzy także przy tej okazji podkreślili, że potrzebne jest przygotowanie – przez odpowiednią formację – do pełnienia munus lektora podczas celebracji liturgicznej, a szczególnie do lektoratu, który w rycie łacińskim jest ministerium świeckich” (nr 58).

Ojciec Święty wyraźnie rozróżnia dwa etapy wtajemniczenia w służbę lektoratu. Najpierw jest munus, a więc funkcja, a potem jest ministerium, które tłumaczymy jako posługa. Lektorat i akolitat to urzędy w Kościele, przeznaczone dla świeckich mężczyzn. To misja, która jest czymś więcej niż odczytanie słowa Bożego w czasie celebracji liturgii. Jego misja przedłuża się w codzienne życie wspólnoty, gdzie ustanowiony lektor jest kimś w rodzaju moderatora ewangelizacji, a ustanowiony akolita jest kimś w rodzaju moderatora dzieł miłosierdzia.

Nie wszyscy mężczyźni, pełniący funkcję lektora, są wezwani do podjęcia posługi lektora. Również nie wszyscy, pełniący we wspólnocie funkcję akolity, mają się angażować na miarę podjęcia posługi akolity. Są to dwa szczególne zadania przeznaczone dla osób, które zostały do takiej misji powołane, a odpowiedzialni w Kościele to powołanie rozeznali i potwierdził.

Lektorat i akolitat to dziś najwyższe stopnie posługiwania, możliwe do zaproponowania świeckim mężczyznom. Dalej jest już diakonat, a więc sakrament święceń.

Zasady formacji kandydatów na stałych lektorów i akolitów zostały omówione w Dyrektorium DSL. Poniżej zostają przypomniane. Bardziej szczegółowe omówienie przeżywanych w ciągu trzech lat spotkań, a także rekolekcji, zostanie przygotowane w dalszej pracy nad podręcznikiem.

Zasady formacji według Dyrektorium DSL

Zasady Formacja kandydatów do tych urzędów jest dość szczegółowo opisana w Dyrektorium DSL. Oto najważniejsze punkty:

  1. Formacja kandydatów na stałych lektorów i akolitów rozpoczyna się od krótkiego okresu wprowadzającego przeżywanego po wakacjach. W tym czasie kandydaci biorą udział w dniu skupienia oraz podejmują pierwsze ćwiczenia indywidualne, korzystając z przygotowanych dla nich tekstów. Przeżycia te pomagają im poznać znaczenie posług lektora i akolity, ukazują program formacyjny, który będą realizować, a także umożliwiają pierwsze spotkania z innymi kandydatami i z osobami odpowiedzialnymi za formację na szczeblu diecezji, dekanatu i parafii.
  2. Na szczeblu diecezji za formację odpowiedzialny jest diecezjalny duszpasterz służby liturgicznej lub inny kapłan wyznaczony przez biskupa. Podobnie jest w dekanacie. Natomiast w parafii nad formacją czuwa proboszcz lub wyznaczony przez niego prezbiter. W miarę rozwoju wspólnoty ustanowionych lektorów i akolitów współpracownikiem proboszcza w prowadzeniu kandydatów może zostać odpowiednio przygotowany jeden z ustanowionych lektorów lub akolitów. W pracy formacyjnej korzystają oni z podręczników zatwierdzonych przez Komisję Episkopatu ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów.
  3. W programie formacyjnym wyróżnione miejsce zajmuje formacja duchowa, ukierunkowana na kształtowanie postaw zgodnych z wymaganiami Ewangelii, prowadząca do wychowania prawdziwych świadków Chrystusa, ubogacająca te cechy kandydatów, dzięki którym stają się oni ludźmi godnymi zaufania i zdolnymi do podjęcia odpowiedzialności za powierzone im odcinki życia wspólnoty wierzących. Wraz z rozwojem formacji duchowej, dokonuje się również formacja intelektualna, dzięki której kandydaci zdobywają potrzebną im wiedzę, a także formacja praktyczna, rozwijająca posiadane przez nich zdolności, aby lepiej służyć nimi braciom.
Formacja duchowa
  1. Jest ona nazywana sercem całego procesu wychowawczego. Pomaga poszczególnym osobom wytrwale dążyć do osiągnięcia dojrzałego człowieczeństwa w zjednoczeniu z Bogiem. We współpracy z łaską człowiek stara się o poznanie prawdy i solidne wypełnianie swoich obowiązków, rozwija w sobie szacunek wobec każdej osoby i gotowość spieszenia jej z pomocą w potrzebie, czuwa nad swoimi emocjami i przeciwstawia się potrójnej pożądliwości, która jest dziedzictwem grzechu pierworodnego. Właściwą perspektywą rozwoju człowieka jest jego zjednoczenie z Ojcem, dokonujące się przez Chrystusa w Duchu Świętym. Dążenie do tego celu domaga się troski o rozwój wiary, nadziei i miłości, o pogłębienie modlitwy i uczestnictwa w Eucharystii, o umiejętność życia słowem Bożym i wiernego pełnienia woli Ojca. Konieczne jest również kształtowanie właściwej pobożności maryjnej i nabożeństwa do świętych.
  2. Kandydaci na lektorów i akolitów, przyjmując powołanie, jakim ich Bóg obdarzył, powinni wytrwale dążyć do świętości, prowadzeni przez Ducha Świętego. Kościół wspiera ich na tej drodze duchowego wzrastania, zapraszając do czynnego uczestnictwa w życiu wspólnoty i realizację programu formacyjnego, który został dla nich przygotowany.
  • Raz w roku kandydaci uczestniczą w zamkniętych rekolekcjach będących syntezą całorocznej pracy formacyjnej. Organizuje je diecezjalne duszpasterstwo służby liturgicznej. Ono też organizuje dla kandydatów tematyczne dni skupienia, w których oni raz w roku uczestniczą.
  • Przez cały rok przeżywają osobistą formację przy pomocy przygotowanych podręczników. Zamieszczone są w nich medytacje, modlitwy i ćwiczenia na wszystkie okresy roku liturgicznego. Zaleca się, aby kandydaci mieli swoich spowiedników.
  • Raz w miesiącu uczestniczą w spotkaniu w grupie z innymi kandydatami. Spotkanie odbywa się na szczeblu parafii lub dekanatu, zależnie od liczby kandydatów. Jeżeli ktoś nie może w takim spotkaniu uczestniczyć, przeżywa indywidualną rozmowę z prowadzącym formację.
  1. Formacja duchowa jest wpisana w rytm roku liturgicznego. Zbawcze wydarzenia, przeżywane przez Kościół w poszczególnych okresach liturgicznych, a szczególnie w kolejne niedziele roku, są przestrzenią duchowego wzrastania. Zeszyty formacyjne pomagają kandydatom przeżywać te wydarzenia, a także uczyć się z nich głębszej modlitwy, wrażliwości na słowo Boże, przeżywania Eucharystii i realizacji otrzymanego powołania.
Formacja intelektualna
  1. Jest ona prowadzona równocześnie z formacją duchową. W każdym roku formacji kandydaci uczestniczą w wykładach i ćwiczeniach prowadzonych na szczeblu diecezji. W ciągu roku przewidziane są następujące zajęcia:

Trzy sesje naukowe organizowane wspólnie dla kandydatów na lektorów i akolitów. W każdej z nich przewidziane są cztery wykłady (Biblia, liturgika, teologia dogmatyczna i inne dziedziny teologii) oraz udział w Eucharystii. Szczegółowy program wykładów przedstawia się następująco:

  • Rok pierwszy: Biblia (1 – Natchnienie biblijne; 2 – Kanon Ksiąg Świętych; 3 – Interpretacja tekstów biblijnych); Liturgika (1 – Co to jest liturgia? 2 – Liturgia dziełem Trójcy Świętej; 3 – Znaki liturgiczne); Teologia dogmatyczna (1 – Pojęcie objawienia; 2 – Bóg jeden w Trzech Osobach; 3 – Bóg Stwórca); Teologia moralna (1 – Sumienie; 2 – Grzech; 3 – Nawrócenie).
  • Rok drugi: Biblia (1 – Teologia ST; 2 – Teologia NT; 3 – Szczególne miejsce Ewangelii); Liturgia (1 – Obrzędy wstępne Mszy świętej i liturgia słowa; 2 – Przygotowanie darów i modlitwa eucharystyczna; 3 – Obrzędy Komunii świętej i rozesłanie); Teologia dogmatyczna (1 – Chrystologia; 2 – Pneumatologia; 3 – Eklezjologia); Teologia duchowości (1 – Pojęcie i rodzaje duchowości; 2 – Modlitwa; 3 – Etapy rozwoju życia duchowego).
  • Rok trzeci: Biblia (1 – Pismo Święte w życiu Kościoła; 2 – Lectio divina i kręgi biblijne; c – Żyć w świetle słowa Bożego); Liturgika (1 – Liturgia godzin; 2 – Rok liturgiczny; 3 – Sakramenty święte); Teologia dogmatyczna (1 – Mariologia; 2 – Eschatologia; 3 – Żyć prawdami wiary na co dzień); Teologia praktyczna (1 – Urzeczywistnianie się Kościoła w świecie; 2 – Znaczenie małej grupy i umiejętność jej prowadzenia; 3 – Rola ruchów i stowarzyszeń w życiu Kościoła).

Oprócz zajęć wspólnych, przewidziane są zajęcia specjalistyczne ukierunkowane na przyszłą posługę lektorów i akolitów. Wśród grona kandydatów wyłaniają się małe grupy lub nawet pojedyncze osoby, które uczęszczają na bardziej specjalistyczne kursy, organizowane przez instytucje kościelne lub świeckie (jeśli kandydat na akolitę chce się poświęcić alkoholikom, to musi posiąść także odpowiednią wiedzę z tej dziedziny, a jeśli kandydat na lektora chce prowadzić grupę kandydatów do bierzmowania, to musi dokładniej poznać program i zdobyć umiejętność prowadzenia grupy).

Formacja praktyczna
  1. Lektor i akolita należą, obok diakonów, do najbliższych współpracowników duszpasterzy w wypełnianiu ich misji. Od samego początku formacji uczestniczą więc w różnych parafialnych dziełach, poznając sposób ich funkcjonowania oraz rozeznając swoje miejsce i charyzmat, którym chcą służyć wspólnocie.
  2. W ramach formacji praktycznej kandydaci biorą udział w specjalistycznych kursach, o których była mowa powyżej. Jednak główna część praktycznej formacji odbywa się w parafii. Tam przyszli lektorzy i akolici poznają zadania, które mają podjąć.
  • Istotnym elementem praktycznej formacji kandydatów na lektorów i akolitów jest ich służba w czasie sprawowania liturgii. Kandydaci na lektorów posługują przy stole słowa, natomiast kandydaci na akolitów posługują przy celebransie oraz przy ołtarzu. Czynią to wraz z innymi członkami zespołu liturgicznego. W ramach ćwiczeń praktycznych zdobywają umiejętność pełnienia swoich zadań nie tylko w czasie Mszy świętej, lecz także w Triduum Paschalnym, w liturgii pogrzebu, w liturgii godzin, a także w udzielaniu błogosławieństw i przeżywaniu nabożeństw.
  • Praktyczna formacja obejmuje również zadania lektora i akolity spełniane poza liturgią. Jeśli kandydat na lektora lub akolitę od samego początku wie, jaką funkcję w parafii chce spełniać lub też już ją spełnia, podejmuje wysiłek doskonalenia swoich umiejętności w tej dziedzinie. Jeśli natomiast kandydat nie jest zaangażowany w żadne dzieło parafialne, ale jest gotów podjąć różne zadania (są one opisane w pierwszej części Dyrektorium), to zapoznaje się z nimi i wybiera te, które są mu najbliższe lub które są najpilniejsze do wykonania.
  • Rozeznanie potrzeb parafii i osobistego charyzmatu danego kandydata staje się podstawą wyboru posługi lektora lub akolity, a potem, w ramach jednej z tych posług, zaangażowania się w konkretne dzieło w parafii lub w wymiarze ponadparafialnym. Takie zaangażowanie nie oznacza, że ustanowiony lektor lub akolita nie mogą się angażować w inne funkcje liturgiczne lub inne dzieła parafialne. Jeśli ktoś ma możliwości, może spełniać różne czynności, szczególnie wtedy, gdy nie ma innych posługujących. Nie powinien jednak włączać się w wiele dzieł, aby nie zaniedbywać zadań, do których został ustanowiony.

Wspólnota formacyjna

  1. Dla prowadzenia formacji kandydatów na lektorów i akolitów potrzebny jest nie tylko dobry program, lecz także odpowiednie środowisko wzrostu. W ciągu wieków ukształtowały się dwa środowiska, służące formacji powołanych. Pierwszym z nich jest seminarium duchowne, a drugim nowicjat w zgromadzeniach lub formacja wstępna w instytutach świeckich. Każde z tych środowisk, w sposób sobie właściwy, pomaga ludziom dojrzewać w powołaniu, przyjąć ofiarowany przez Boga dar i wiernie wypełniać powierzoną misję przez całe życie.
  2. Myślenie to przenosi się teraz na parafię. Coraz więcej w niej osób, które z przekonaniem przyjmują nauczanie Kościoła na temat ich współodpowiedzialności za losy Ewangelii w świecie. Podejmują wiele zadań, które potwierdzają ich dojrzałość w wierze i zdolność dawania świadectwa Chrystusowi. Zaproszenie świeckich mężczyzn do podjęcia stałych posług lektora i akolity jest wielkim krokiem naprzód w tym kierunku. Domaga się też stworzenia odpowiedniego dla nich środowiska formacji. Na szczeblu diecezji biskup zakłada seminarium, w którym przygotowują się alumni do przyjęcia sakramentu święceń. Po ich otrzymaniu biskup posyła neoprezbiterów do wspólnot parafialnych lub powierza im inne obowiązki duszpasterskie. Na poziomie parafii proboszcz stwarza środowisko formacyjne, w którym wzrastają wierni świeccy i przygotowują się do podjęcia właściwych dla nich zadań. Po odpowiednim przygotowaniu i błogosławieństwie lub ustanowieniu, zostają oni posłani do ich wypełnienia.
  3. Poprzez wieki chrześcijaństwa istniały przy parafiach szkoły, w których kształciły się elity wiernych świeckich. Dziś wykształcone na uczelniach elity są w dużym stopniu zagubione duchowo w gonieniu za zdobyciem środków do życia i karierą. Potrzebują środowiska stałej formacji do świętości i przeżywania swego życia w kategoriach powołania. Takim środowiskiem może stać się dla nich parafialna szkoła formacyjna rozwijająca i ubogacająca istniejące już w parafii drogi formacji wiernych świeckich.

Szczególną grupą, która przeżywa formację i podejmuje służbę we wspólnocie wierzących są świeccy pomocnicy w udzielaniu Komunii świętej. Niektórzy z nich należą do ruchów religijnych lub stowarzyszeń, inni nie są związani z żadną małą wspólnotą. Łączy ich podejmowana służba wobec chorych, którym zanoszą Komunię świętą. W razie potrzeby pomagają też udzielać Komunii świętej podczas Eucharystii sprawowanej w kościele.

Pojawienie się w parafii ustanowionych lektorów i akolitów będzie dalszym etapem kształtowania tego typu parafialnego środowiska formacji i służby. Część tych osób, jako swoje główne zadanie, poza posługą w celebracji liturgicznej, podejmie formację małych grup, prowadząc kręgi biblijne lub spotkania modlitewne czy też organizując grupy niosące pomoc potrzebującym.

Tą drogą może się rozwijać parafialna szkoła formacyjna, pomagająca wiernym świeckim odkrywać i realizować powołanie do świętości, która jest właściwą miarą życia chrześcijańskiego. Formacja w tej szkole będzie ukierunkowana na Eucharystię nie tylko w sensie duchowym, lecz także przez to, że głównymi współpracownikami duszpasterzy w prowadzeniu tej szkoły, będą ustanowieni lektorzy i akolici, a obok nich również pobłogosławieni kantorzy, psałterzyści i inni posługujący przez muzykę i śpiew. Dzięki nim niedzielna Eucharystia może być lepiej przygotowana i głębiej przeżywana, a owoce uczestnictwa w niej mogą się pełniej objawić w codziennym życiu wspólnoty.

  1. Centrum formacji wiernych świeckich jest parafia. Ludzie, którzy mają swoje rodziny i pracę zawodową nie mogą często wyjeżdżać na kursy lub inne szkolenia. Wyjazdy te muszą być ograniczone do koniecznego minimum i dotyczyć tylko spraw specjalistycznych, których parafia nie jest w stanie podjąć. Wszystkie pozostałe elementy formacji powinny się odbywać w parafii.

Sytuacje szczególne

  1. Niektórzy spośród kandydatów na stałych lektorów lub akolitów ukończyli zapewne studia teologiczne, uczestniczyli w formacjach ruchów odnowy albo przeżywali przygotowanie do funkcji nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej. Należy docenić podjęty przez nich trud i osiągnięte wyniki.
  • Jeśli kandydaci posiadają odpowiednią wiedzę teologiczną, potwierdzoną odbytymi studiami, nie muszą uczestniczyć we wszystkich wykładach z teologii. Powinni jednak uczestniczyć w kursach specjalistycznych, dzięki którym będą mogli lepiej służyć ludziom w ich potrzebach.
  • W odniesieniu do formacji duchowej należy zachęcić kandydatów do podjęcia jej w pełnym wymiarze. Chodzi bowiem nie tylko o ich osobisty wzrost duchowy, lecz także o tworzenie wspólnoty formacyjnej, modlitewnej i apostolskiej. Osoby, które na tej drodze mają większe doświadczenie są potrzebne w tej wspólnocie wzrostu także w roli animatorów grup i pomocników duszpasterzy. W uzasadnionych przypadkach można tę formację skrócić i dopuścić wcześniej kandydata do przyjęcia posługi. Czas formacji nie powinien być jednak krótszy niż jeden rok.
  • Decyzję o zaliczeniu studiów odbytych przez kandydatów na lektora lub akolitę, a także decyzję o ewentualnym skróceniu formacji duchowej, podejmuje diecezjalny duszpasterz, odpowiedzialny za formację, po konsultacji z proboszczem.

Ustanowienie do posługi

Po ukończeniu przewidzianej formacji kandydaci zostają ustanowieni przez biskupa do posług.

Formacja animatorów i ceremoniarzy

Uwagi wprowadzające

Ceremoniarze i animatorzy liturgiczni to grono osób, które obok duchownych ma największy wpływ na życie liturgiczne wspólnoty. Dlatego muszą to być osoby szczególnie starannie dobrane i zweryfikowane zarówno pod względem postawy wiary, osobowości jak i posiadanych umiejętności. Nie wpisuje się ich w pion struktury formacji służby liturgicznej, gdyż dojrzewanie do tych funkcji nie jest prostą konsekwencją sumiennie zdobywanych poszczególnych stopni w formacji. Tu wybór dokonuje się poprzez zweryfikowane cechy osobowe i umiejętności.

Kandydaci na animatorów

Skoro animatorzy liturgiczni są powoływani po to, aby „prowadzić grupy dzieci, młodzieży i dorosłych” (DDSL 134), to wymagana jest od nich „umiejętność do prowadzenia innych” (DDSL 135c). Dyrektorium mówi o konieczności „nabycia” tej umiejętności przez odpowiednią formację. To oczywiste i w pewien sposób podkreśla powagę tych funkcji. Nim jednak przystąpimy do odpowiedniej formacji, w oczywisty sposób zakładamy niejako wstępną weryfikację pod kątem posiadanych cech osobowych i wyrażonego dotychczas zaangażowania. Może tu pojawić się nierzadki problem zdecydowania o dopuszczeniu do formacji animatora lub ceremoniarza osoby, która posiada świetne do tych funkcji cechy osobowe ale nie przejawia wystarczającego zainteresowania, lub odwrotnie, gorliwie się angażuje mimo nie posiadanych koniecznych cech osobowych. Ten dylemat należy rozstrzygać rozważnie, z myślą zarówno o dobru wspólnoty, jak i samego zainteresowanego. Od początku formacji winno być w środowisku posługujących w liturgii rzeczą uświadomioną, że funkcje animatora i ceremoniarza, to nie są funkcje dla każdego i nie należą się każdemu, kto sumiennie przechodzi wszystkie stopnie formacji. Więcej, nie znaczy to również, że świetny animator lektorów nadaje się na animatora scholi lub odwrotnie. Tym bardziej nie jest tak, że sprawny animator musi nadawać się na ceremoniarza a ceremoniarz na animatora. Szereg cech wspólnych, jak zdolność do pracy w zespole, umiejętności organizacyjne i inne, odnoszą się tu bowiem niejako do określonych zadań związanych z poszczególnymi funkcjami. Właśnie te funkcje domagają się specyficznych dla siebie umiejętności i cech osobowych. Dobry animator lektorów nie musi nadawać się na ceremoniarza, a dobry ceremoniarz nie musi w ogóle być lektorem. Nawet jeśli pojawią się jednostki wyjątkowo uzdolnione i predestynowane do wielu zadań, to w dużych zespołach należy unikać kreowania animatora od wszystkiego czy ceremoniarza rozumianego jako swoistego nadliturgistę zarządzającego wszystkim i wszystkimi.

Bardzo istotną cechą do rozpoznania u kandydata na animatora i ceremoniarza, a następnie do kształtowania jej w ramach formacji do tych funkcji, jest dojrzałe rozumienie Kościoła i liturgii. Osoby odpowiedzialne za przygotowywanie innych do posługiwania w liturgii przekazują bowiem nie tylko same umiejętności konieczne do wypełnienia określonych funkcji. U podstaw tego przekazu stoi bowiem odpowiednia mentalność. Jest to czynnik, który oddziałuje zawsze. Może być tylko czynnikiem właściwie lub niewłaściwie kształtującym obraz życia liturgicznego. Dotykamy tu niezwykle szerokiego zagadnienia, ale być może kluczowego w rozumieniu odnowionej liturgii. Tematyka tego zagadnienia zbiega się dzisiaj w pojęciu ars celebrandi. W odniesieniu do posługiwania w liturgii można by to pojęcie streścić w określeniu, że każda funkcja w liturgii, każda podejmowana w niej czynność jest sposobem uczestniczenia w niej, a zatem formą modlitwy. Liturgia zakłada czynny udział każdego uczestnika. Posługujący czynią to poprzez wypełniane funkcje. Nie można tych funkcji rozumieć inaczej jak tylko jako szansę na głębszy sposób wchodzenia w liturgię. Jeśli liturgia jest uobecnianiem Misterium w znakach, to znaki te muszą przejawiać specjalną cechę: muszą objawiać Tajemnicę. Inaczej mówiąc, nie jest trudno nauczyć ładnego kłaniania się, które przykuwa uwagę do tego który się kłania, trudno jest nauczyć takiego kłaniania się, które przenosi uwagę na Tego, któremu się kłania. Taka umiejętność nie jest możliwa bez autentyzmu, co w liturgii znaczy, bez wiary. Uczenie owej umiejętności, to uczenie właśnie wspomnianej sztuki celebracji, która w istocie jest wyrażaniem wiary w znakach, tyle, że w liturgii są to znaki ściśle określone przez Kościół. Osoby uczące posługiwania w liturgii nie wystarczy, że będą przekazywać teoretyczną wiedzę na ten temat. Ten typ wiedzy może być skutecznie przekazany jedynie poprzez właściwie uformowaną mentalność. Powierzanie funkcji formacyjnych osobom źle rozumiejącym liturgię, chociaż sprawnym w jej obsługiwaniu, może zaowocować utrwalaniem czegoś szkodliwego dla wiary i to w wymiarze już nie tylko jednostkowym.

Zapewne wśród kandydatów na animatorów liturgicznych i ceremoniarzy znaczną część będą stanowili ci, którzy wcześniej podjęli służbę pomocników i spełniali ją przez kilka lat w czasie trwania formacji młodzieżowej. Dla nich spotkania formacyjne będą również dzieleniem się osobistymi doświadczeniami i okazją do stawiania pytań w sprawach dla nich trudnych.

Dyrektorium DSL o animatorach i ceremoniarzach
  1. 134. W formacji służby liturgicznej w parafii szczególną rolę odgrywają animatorzy. Prowadzą oni grupy dzieci i młodzieży, a także dorosłych. Dlatego powinni się dobrze przygotować do tych zadań.
  2. 135. Przygotowanie animatora dokonuje się przez kurs organizowany przez diecezjalne duszpasterstwo służby liturgicznej. Formacja trwa jeden rok i powinna uwzględniać zróżnicowanie zadań, jakie będą podejmować poszczególni animatorzy.
  3. a. Ci, którzy przygotowują się do prowadzenia grup dziecięcych i młodzieży gimnazjalnej mają więcej ćwiczeń poświęconych tym tematom. Ci, którzy będą prowadzić grupy lektorów, akolitów i schole, uczestniczą w spotkaniach wprowadzających w tę problematykę.
  4. b. Animatorzy są także pomocnikami duszpasterzy w prowadzeniu rekolekcji dla członków służby liturgicznej. Przygotowanie powinno być także wprowadzeniem w program rekolekcji.
  5. c. Animator powinien nabyć odpowiednie umiejętności do prowadzenia innych. W szkole animatora liturgicznego potrzebne są więc także zajęcia z psychologii i pedagogiki.
  6. 136. Zaleca się, aby animatorzy, po ukończeniu kursu i wykazaniu się odpowiednimi umiejętnościami, byli pobłogosławieni przez biskupa do spełniania swoich zadań. Podejmują oni trudne i odpowiedzialne obowiązki. Przez systematyczne spotkania z podopiecznymi pomagają im coraz bardziej zbliżać się do Boga i coraz lepiej służyć ludziom. Tym zaś, którzy przeżywają formację stałą, pomagają wytrwać w powołaniu i dążeniu do świętości.
  7. 137. Jeżeli istnieje taka potrzeba, można przygotować także pomocników animatorów i powierzyć im prowadzenie grup młodszych ministrantów i członków scholi.
  8. 138. Formacja ceremoniarzy ma charakter specjalistyczny, podobnie jak formacja animatorów liturgicznych. Dla obydwu grup można organizować wspólny kurs, uwzględniając w jego programie osobne zajęcia dla kandydatów na ceremoniarzy i animatorów. W kursie mogą uczestniczyć także przedstawicielki żeńskiej służby liturgicznej, które mogą kierować zespołami posługującymi poza prezbiterium.
  9. 139. Kandydaci na ceremoniarzy są wprowadzani w głębsze rozumienie liturgii oraz lepsze poznanie wszystkich przepisów dotyczących różnych celebracji liturgicznych. W ramach ćwiczeń praktycznych kandydaci doskonalą swoje umiejętności kierowania zespołami ludzi posługujących w celebracjach niedzielnych i świątecznych, a także w czasie świętego Triduum Paschalnego, odpustu parafialnego i innych uroczystości. Uczą się także przygotowywać zespoły liturgiczne na wielkie celebracje przeżywane w diecezji.
  10. 140. Po ukończeniu kursu i odpowiedniej weryfikacji ceremoniarze otrzymują błogosławieństwo do spełniania swojej funkcji. Zaleca się, aby obrzędowi przewodniczył biskup. Wyprasza on dla tych, którzy podejmują odpowiedzialne zadania w celebracjach liturgicznych, potrzebne łaski.
  11. 141. Diecezja powinna ustalić stały termin udzielania błogosławieństwa dla animatorów liturgicznych i ceremoniarzy.
  12. 142. Jeżeli istnieje taka potrzeba, można przygotować także po-mocników ceremoniarzy i powierzyć im opiekę nad młodszymi ministrantami i członkami scholi.

Formacja animatorów liturgicznych

W ramach rocznej formacji proponowane jest siedem spotkań, a w każdym z nich dwa wykłady, Eucharystia i trzy ćwiczenia.

Pierwszy cykl wykładów dotyczy głębszego wprowadzenia w teologię i duchowość, a drugi koncentruje się na sprawach pedagogicznych.

Również ćwiczenia dotyczą różnych zagadnień. Głównym tematem jest dokładniej zapoznanie się z programem formacyjnych służby liturgicznej przeznaczonym dla różnych grup wiekowych.

Zagadnienia teologiczne

Pierwszy cykl wykładów, stanowi pewną syntezę i pogłębienie tematów, które są przeżywane w ramach programu formacyjnego służby liturgicznej. Jest to siedem zagadnień, podejmowanych po jednej godzinie na każdym spotkaniu:

1. Tajemnica Boga w Trójcy Świętej Jedynego

  1. a) Jedność Natury i troistość Osób
  2. b) wspólnota
  3. c) miłość

2. Tajemnica Wcielenia – zjednoczenie Bóstwa i Człowieczeństwa

  1. a) Bóg staje się człowiekiem
  2. b) człowiek jest powołany do świętości
  3. c) każdy jest powołany – powołanie życiowe

3. Chrystus Prorok i słudzy Słowa

  1. a) Chrystus – Słowo
  2. b) znaczenie Słowa Bożego w celebracji liturgicznej
  3. c) Chrystus posyła uczniów, aby głosili

4. Chrystus Kapłan i słudzy ołtarza

  1. a) Kapłan – Ofiara
  2. b) znaczenie Liturgii Ofiary w celebracji liturgicznej
  3. c) Chrystus posyła uczniów, aby celebrowali

5. Chrystus Król i słudzy jedności

  1. a) Eucharystia a jedność
  2. b) znaczenie Kościoła i zgromadzenia w celebracji liturgicznej
  3. c) Chrystus posyła uczniów, aby nieśli innym dar komunii

6. Biblijne wzorce dla animatorów

  1. a) Dawid – Boży wojownik
  2. b) Samuel – mów, Panie, bo sługa Twój słucha
  3. c) Paweł – opiekun wspólnot

7. Animator – człowiek posłany

  1. a) Znaczenie posłania w Biblii
  2. b) „Jak Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam”
  3. c) Posłannictwo wiernych świeckich

Zagadnienia pedagogiczne

Drugi cykl wykładów dotyczy zagadnień pedagogicznych. Tematyka jest zakorzeniona w refleksji nad Bożą pedagogią, objawioną w dziejach zbawienia. Wykłady mają pomóc animatorom spełniać ich zadania jako prowadzących grupy.

1. Pedagogia Boża – Bóg wychowuje człowieka

  1. a) historia zbawienia fundamentem wychowania
  2. b) Bóg prowadzi, poddaje próbie, ratuje, uczy i pokazuje cel
  3. c) celem Bożego wychowania - świętość

2. Pedagogia Boża – Chrystus wychowuje uczniów

  1. a) Chrystus powołuje po imieniu
  2. b) Chrystus uczy przez swoje słowo
  3. c) Krzyż – najważniejszy element pedagogii Chrystusa

3. Pedagogia Boża – Dwunastu i siedemdziesięciu dwóch

  1. a) być z Chrystusem
  2. b) odkryć swoje powołanie
  3. c) dojrzewać, aby zostać posłanym

4. Psychologia rozwojowa

  1. a) młodszy ministrant, jego osobowość i środowisko
  2. b) pragnienia, zainteresowania, konflikty, oczekiwania, cele i środowisko gimnazjalisty
  3. c) osobowość człowieka młodego

5. Dynamika grupy

  1. a) powstanie grupy
  2. b) pokonywanie trudności
  3. c) komunikacja międzyosobowa w grupie

6. Animator, lider, prowadzący

  1. a) animator przyjacielem
  2. b) animator wzorem
  3. c) animator towarzyszem w drodze

7. Zabawy integracyjne

  1. a) praktyczne poznawanie konkretnych form zabaw integracyjnych wraz z możliwościami ich zastosowania w konkretnych sytuacjach (także w nawiązaniu do roku liturgicznego)

Ćwiczenia: Program formacyjny SL

Program formacyjny służby liturgicznej obejmuje liczne zagadnienia. W centrum znajduje się posługiwanie, a każde z podejmowanych zadań wymaga nie tylko zrozumienia, lecz także odpowiedniej postawy w życiu. Analizując w ramach ćwiczeń poszczególne etapy tego programu pogłębiamy równocześnie, a niekiedy uzupełniamy formację teologiczną uczestników kursu. Pojawiają się tu tematy dotyczące Eucharystii i innych sakramentów, Liturgii Godzin i roku liturgicznego, umiejętności łączenia służb w liturgii ze służbą w codziennym życiu.

1. Analiza Dyrektorium DSL – ogólne spojrzenie na program

  1. a) przedstawienie całości programu formacyjnego zawartego w Dyrektorium
  2. b) ćwiczenia – praca z tekstem – znajomość Dyrektorium

2. Rekolekcje – tematyka, metoda, pomoc w prowadzeniu

  1. a) tematyka: liturgia a życie
  2. b) metoda: przeżycie misterium (czy Światło-Życie może być wzorem?)
  3. c) pomoc w prowadzeniu: wykorzystanie wiadomości zdobytych w czasie kursu wychowawców

3. Program formacji dla dzieci i metoda spotkań

  1. a) szczegółowa analiza programu
  2. b) metoda: przewaga zabawy

4. Program formacji dla gimnazjalistów i metoda spotkań

  1. a) szczegółowa analiza programu
  2. b) metoda: ćwiczenia praktyczne

5. Program formacji młodzieży i metoda spotkań

  1. a) szczegółowa analiza programu
  2. b) metoda: dyskusje i ćwiczenia

6. Zasady weryfikacji

  1. a) przymioty ludzkie
  2. b) zaangażowanie i droga duchowa
  3. c) wiedza

7. Formacja stała

  1. a) sens i znaczenie formacji stałej
  2. b) schemat formacji stałej realizowany na poziomie diecezji, rejonu lub dekanatu

Ćwiczenia: Dodatkowe spotkania członków SL

Program formacyjny, w którym podejmowane są przede wszystkim zagadnienia teologiczne i modlitewne, a także wprowadzenie w konkretne formy posługiwania obejmuje tylko 20 spotkań w ciągu roku. Oprócz nich jest jeszcze wiele innych spotkań, które animator musi przewidzieć, zaproponować, przygotować i przeprowadzić. Kolejny cykl ćwiczeń w ramach formacji animatora dotyczy tych właśnie zagadnień.

1. Spotkania przygotowujące do promocji i błogosławieństw

  1. a) znaczenie poszczególnych promocji i błogosławieństw
  2. b) przygotowanie praktyczne
  3. c) pełnienie poszczególnych posług a życie chrześcijańskie

2. Miesięczne spotkania wszystkich zespołów SL

  1. a) dzielenie się doświadczeniem
  2. b) współpraca
  3. c) wspólna modlitwa

3. Krąg liturgiczny – przygotowanie niedzieli

  1. a) nauka metody - teoria
  2. b) ćwiczenia praktyczne

4. Narodzenie Pańskie, Triduum, odpust

  1. a) przygotowanie schematów spotkań wprowadzających w
  2. b) ćwiczenia praktyczne
  3. c) współpraca z ceremoniarzami

5. Wycieczki, pielgrzymki, wakacje

  1. a) kurs wychowawców i kierowników wypoczynku dzieci i młodzieży
  2. 6. Wydarzenia kulturalne, sportowe, patriotyczne
  3. a) przygotowanie programu imprez kulturalnych, w których należy/można wziąć udział

7. Obchodzenie imienin, rocznicy urodzin i innych wydarzeń

  1. a) podstawowe wiadomości savoir-vivre (formacja ludzka)
  2. b) ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenia: Animator wzorem posługujących

Większość ćwiczeń poświęcona jest umiejętności prowadzenia innych. Wydaje się jednak konieczne zadbać również o rozwój osobistych umiejętności animatora. Animator lektorów powinien nieustannie doskonalić swoje umiejętności głosowe i inne, animator akolitów i przynoszących dary powinien coraz lepiej poznawać dokumenty Kościoła na temat liturgii oraz przyczyniać się do tego, aby inni je poznawali, animator zespołów śpiewaczych powinien rozwijać swoje zdolności głosowe i umiejętność pomagania innym w pięknym śpiewaniu. Tym tematom poświęcona jest trzecia godzina ćwiczeń. W dużym stopniu będą to ćwiczenia przeżywane oddzielnie przez poszczególne grupy kandydatów na animatorów.

1. Kandydaci mający prowadzić grupy lektorskie

  1. a) Pismo św. a liturgia
  2. b) struktura i znaczenie Liturgii słowa
  3. c) posługi i funkcje w zgromadzeniu liturgicznym
  4. d) posługa lektora
  5. e) znajomość Lekcjonarza mszalnego
  6. f) ćwiczenia praktyczne z emisji głosu

2. Kandydaci mający prowadzić grupy ministrantów i akolitów

  1. a) Pismo św. a liturgia
  2. b) struktura celebracji liturgicznej
  3. c) posługi i funkcje w zgromadzeniu liturgicznym
  4. d) znaczenie współpracy w pełnieniu posług liturgicznych
  5. e) ministrant światła, księgi, akolita, itd.
  6. f) ćwiczenia praktyczne

3. Kandydaci mający prowadzić grupy śpiewacze

  1. a) Pismo św. a liturgia
  2. b) struktura celebracji liturgicznej
  3. c) śpiewy w Liturgii słowa
  4. d) posługi i funkcje w zgromadzeniu liturgicznym
  5. e) zasady doboru pieśni do celebracji liturgicznych
  6. f) emisja głosu – ćwiczenia praktyczne

Formacja ceremoniarzy

W ramach rocznej formacji proponowane jest, podobnie jak w przypadku animatorów, siedem spotkań, a w każdym z nich dwa wykłady, Eucharystia i trzy ćwiczenia.

Z historii i teologii liturgii

Pierwszy cykl wykładów dotyczy problematyki liturgicznej, gdyż z nią jest szczególnie związana służba ceremoniarza. On nie prowadzi grup formacyjnych, gdyż czynią to animatorzy. Do niego natomiast należy głębsza znajomość teologii liturgii, duchowości liturgicznej, a także przepisów liturgicznych. W cyklu „Liturgika” kandydaci na ceremoniarzy wysłuchają siedmiu wykładów na ten temat.

1. Z historii liturgii do Soboru Watykańskiego II

Podstawowe problemy historyczne dotyczące liturgii:

  1. a) język liturgiczny
  2. b) posługi liturgiczne i ich rozwój
  3. c) świeccy w liturgii
  4. d) kult Eucharystii na przestrzeni wieków

2. Rozumienie liturgii po Soborze Watykańskim II

  1. a) ruch liturgiczny i XX wieczna odnowa liturgii
  2. b) Konstytucja o Liturgii świętej
  3. c) główne linie reformy po Soborze (odnowa obrzędów i koncepcja uczestnictwa)

3. Duchowość liturgiczna

  1. a) Pismo św. i liturgia
  2. b) Liturgia źródłem modlitwy
  3. c) liturgia źródłem i szczytem życia chrześcijańskiego

4. Liturgia dziełem Trójcy Świętej

  1. a) Ojciec jako Źródło i Cel liturgii (KKK 1077-1083)
  2. b) Dzieło Chrystusa w liturgii (KKK 1084-1090)
  3. c) Duch Święty i Kościół w liturgii (KKK 1091-1109)

5. Misterium Paschalne uobecniane w liturgii

  1. a) Jezus Chrystus i Jego dzieło (śmierć – zmartwychwstanie – zesłanie Ducha Świętego)
  2. b) Kościół jako miejsce uobecnienia się Misterium Paschalnego w ciągu wieków
  3. c) obecność Chrystusa w liturgii (KL 7)

6. Liturgia objawieniem Kościoła

  1. a) Kościół celebruje liturgię (KKK 1136-1144)
  2. b) hierarchiczna natura liturgii
  3. c) wspólnotowa natura liturgii (natura funkcji i posług liturgicznych)

7. Różnorodność celebracji liturgicznych

  1. a) Eucharystia szczytem celebracji liturgicznych
  2. b) sakramenty jako przestrzenią spotkania z Bogiem i Kościołem
  3. c) Liturgia godzin liturgiczną modlitwą Ludu Bożego
  4. d) sakramentalia i nabożeństwa

Dokumenty Kościoła dotyczące liturgii

Drugi cykl wykładów dotyczy dokumentów Kościoła poświęconych problematyce liturgicznej. Ceremoniarz powinien wiedzieć, jakie dokumenty zostały ogłoszone i czego dotyczą. Niektóre z nich powinien poznać dokładniej, gdyż są ściśle związane z jego posługiwaniem.

1. Przepisy liturgiczne i ich znaczenie

  1. a) rubryki, ich sens i znaczenie
  2. b) rubryki obowiązujące i zalecające
  3. c) obowiązek zachowywania rubryk

2. Dokumenty liturgiczne z okresu przed Soborem Watykańskim II

  1. a) rozumienie przepisów liturgicznych do połowy XX wieku
  2. b) rubryki i przepisy zawarte w Mszale Piusa V
  3. c) nowość rozumienia przepisów liturgicznych w Mszale Pawła VI

3. Soborowa Konstytucja o Liturgii

  1. a) struktura i treść KL
  2. b) podstawowe idee teologiczne i duszpasterskie KL
  3. c) lektura KL

4. Posoborowe dokumenty dotyczące liturgii

  1. a) Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego
  2. b) Redemptionis sacramentum
  3. c) Sacramentum caritatis

5. Z historii ceremoniarzy i ceremoniałów

  1. a) ceremoniarz jako funkcja liturgiczna
  2. b) znaczenie ksiąg nazwanych „ceremoniałami”
  3. c) potrzeba ceremoniarza w liturgii

6. Ceremoniał liturgicznej posługi biskupa

  1. a) księga i jej znaczenie
  2. b) podstawowe cechy liturgii, której przewodniczy biskup
  3. c) analiza obrzędów Mszy stacyjnej biskupa diecezjalnego

7. Ceremoniał zgromadzenia liturgicznego

  1. a) rola liturgii celebrowanej w kościele parafialnym
  2. b) księga i jej znaczenie
  3. c) funkcje i posługi liturgiczne podczas mszy św. parafialnej

Ćwiczenia: podstawowe umiejętności ceremoniarzy

1. Wyznaczanie odpowiednich grup do służby

  1. a) rozumienie odrębności funkcji liturgicznych
  2. b) dobór osób z odpowiednimi kwalifikacjami
  3. c) ćwiczenia w grupach

2. Czuwanie nad przygotowaniem miejsc, ksiąg, naczyń i szat

  1. a) miejsca liturgiczne i ich znaczenie
  2. b) księgi liturgiczne, ich układ i treść
  3. c) naczynia liturgiczne i troska o nie
  4. d) szaty – dobór i przygotowanie

3. Znajomość komend wydawanych przed i po celebracji

  1. a) komendy i modlitwy przed rozpoczęciem celebracji
  2. b) komendy wypowiadane w czasie celebracji (dotyczące postaw i obrzędów)
  3. c) komendy i modlitwy po zakończeniu celebracji

4. Modlitwa w zakrystii i ustawienie procesji wejścia

  1. a) miejsce poszczególnych posługujących w procesji wejścia
  2. b) zachowanie w zakrystii
  3. c) treść i sposób odmawiania modlitwy przed rozpoczęciem celebracji

5. Zadania ceremoniarza w czasie celebracji

  1. a) koordynacja poszczególnych osób i grup posługujących
  2. b) czuwanie nad całością celebracji
  3. c) zachowanie w sytuacjach trudnych

6. Współpraca wszystkich zespołów liturgicznych

  1. a) rozdzielność funkcji liturgicznych
  2. b) posługujący w prezbiterium i poza prezbiterium

7. Pomocnicy ceremoniarza

  1. a) współpraca z ceremoniarzami
  2. b) funkcje możliwe do pełnienia przez pomocników
  3. c) przygotowanie i nabywanie umiejętności i doświadczenia

Ćwiczenia: Służba ceremoniarza w szczególnych celebracjach

1. Święte Triduum Paschalne – z historii i teologii

  1. a) jedność Triduum Paschalnego (trzy dni Paschy Chrystusa)
  2. b) poszczególne celebracje i ich dynamika
  3. c) najważniejsze obrzędy

2. Święte Triduum Paschalne – zespoły posługujących

  1. a) przygotowanie lektorów
  2. b) przygotowanie charakterystycznych obrzędów (umycie nóg, adoracja krzyża, poświęcenie wody chrzcielnej)
  3. c) współpraca z zespołem śpiewaczym

3. Święte Triduum Paschalne – szczegóły liturgiczne

  1. a) Msza Wieczerzy Pańskiej
  2. b) Liturgia Męki Pańskiej
  3. c) Wigilia Paschalna

4. Inne wydarzenia roku liturgicznego

  1. a) celebracje związane z Adwentem (roraty)
  2. b) celebracje związane z Wielkim Postem (Gorzkie Żale i droga krzyżowa)
  3. c) celebracje związane z Okresem Wielkanocnym (Oktawa Paschalna, Niedziela Miłosierdzia, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego)
  4. d) odpust parafialny

5. Celebracja sakramentów

  1. a) chrzest i bierzmowanie
  2. b) małżeństwo
  3. c) celebracje pokutne i namaszczenie chorych

6. Sakramentalia i inne celebracje liturgiczne

  1. a) liturgia pogrzebu
  2. b) wystawienie Najświętszego Sakramentu i procesje eucharystyczne
  3. c) nabożeństwa ku czci Najświętszej Maryi Panny

7. Celebracje diecezjalne

  1. a) poznanie przestrzeni liturgicznej w katedrze
  2. b) liturgia z udziałem biskupa
  3. c) szczególne obrzędy dotyczące celebracji diecezjalnych

Ćwiczenia: z życia i posługiwania ceremoniarzy

1. Zagadnienia pedagogiczne

  1. a) współpraca w grupie
  2. b) rozumienie drugiego człowieka i jego możliwości
  3. c) bycie „starszym bratem” i liderem

2. Pytania liturgiczne i problemy praktyczne

  1. a) spotkania z ceremoniarzami, którzy już pełnią posługę
  2. b) spotkania z wykładowcami liturgiki, ceremoniarzami biskupimi
  3. c) spotkania te muszą mieć własną dynamikę, uzależnioną od danej grupy

Błogosławieństwo

Po pomyślnym ukończeniu kursu animatorzy oraz ceremoniarze otrzymują błogosławieństwa oraz odpowiedni znak.